Η προέλευση αυτού του εθίμου χάνεται στα βάθη του χρόνου και συνδέεται με τις βακχικές εορτές και τα δημόσια συμπόσια των αρχαίων Ελλήνων, που θεωρούσαν το φαγοπότι και το γλέντι ιεροτελεστία για την καλή ευφορία της γης την άνοιξη.
Επίσης η Τσικνοπέμπτη αποτελεί, ουσιαστικά, την απαρχή των εκδηλώσεων για την Αποκριά, αφού την επόμενη εβδομάδα ακολουθεί το Καρναβάλι.
Δεν είναι τυχαία τοποθετημένη τον μήνα Φεβρουάριο, όπως και το καρναβάλι αλλά και το ψυχοσάββατο. Και τα τρία αυτά έθιμα συνδέονται μεταξύ τους και προέρχονται από την πανάρχαια ελληνική γιορτή των Ανθεστηρίων, προς τιμήν του Διονύσου, που τελούνταν τον μήνα Ανθεστηρίωνα δηλ. τον Φεβρουάριο.
H λέξη τσικνο-πέμπτη έχει τις ρίζες της στην ομηρική εποχή και στην λέξη ΚΝΙΣΑ (η οσμή του καμμένου) που με αναγραμματισμό μας έδωσε τη λέξη ΤΣΙΚΝΑ.Βέβαια τότε δεν τσίκνιζαν κάθε Τσικνοπέμπτη αλλά κάθε φορά που έκαναν θυσίες στους πατρώους θεούς. Η ημέρα της Πέμπτης επιλέχθηκε αργότερα επί ορθοδοξίας, διότι η Τετάρτη και η Παρασκευή είναι ημέρες νηστείας.
Στην Ιλιάδα για παράδειγμα, Ο Όμηρος σε αρκετά σημεία,ορίζει τον ρόλο της τσίκνας. Ένα παράδειγμα είναι όταν περιγράφει τον λόγο του Έκτορα, παραμονή μάχης, και στη συνέχεια τους Τρώες να θυσιάζουν βόδια ώστε η τσίκνα τους να φτάσει στον ουρανό, σαν παράκληση στους θεούς να είναι με το μέρος τους. (ραψωδία θ, 549)
Στα Μυκηναικά χρόνια η τσίκνα είχε την έννοια της παράκλησης, ενός γράμματος στους θεούς, ήταν τρόπος να αλλάξει η μοίρα.
Χιλιάδες χρόνια μετά, ο ρόλος της τσίκνας, λίγο πολύ παραμένει ο ίδιος, είτε εγείρεται στον ουρανό της τσικνοπέμπτης είτε σε πανηγύρι ή φεστιβάλ.
Όσο για τις μεταμφιέσεις, δεν είναι μόνο για "πλάκα". Συνιστούσαν και συνιστούν λαικά θέατρα, με άριστη γνώση της παράδοσης αλλά και της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ατμόσφαιρας της εκάστοτε εποχής. Από αυτά τα πανάρχαια διονυσιακά δρώμενα (ο Διόνυσος είναι ο θεός τους θεάτρου) προέρχεται άλλωστε η σάτυρα (από τους σάτυρους του Διονύσου) και η κωμωδία.
Έθιμα ανά την Ελλάδα
-Στη Θήβα αρχίζει ο "βλάχικος γάμος" που ξεκινά με το προξενιό δύο νέων, συνεχίζει με το γάμο και τελειώνει την Καθαρή Δευτέρα με την πορεία των προικιών της νύφης και το γλέντι των συμπεθέρων. Όλες αυτές οι διαδικασίες είναι γεμάτες από σατυρική αθυροστομία, κέφι, γλέντι και χορό. Ο "βλάχικος γάμος" είναι κατάλοιπο της πανάρχαιης λατρείας του θεού Διονύσου που διαιωνίζει την θρησκεία του γιου της Σεμέλης στη Θήβα. Την 2η μέρα της μεγάλης διονυσιακής εορτής των Ανθεστηρίων τελούνταν η ιερογαμία, η τελετουργική ένωση δηλαδή της Βασίλιννας (της συζύγου δηλαδή του Βασιλέα) με το θεό Διόνυσο, που, τον υποδυόταν ο ίδιος ο Βασιλεύς, εν μέσω αθυροστομίας, γλεντιού, μεταμφιέσεων, κεφιού και χορού. Το έθιμο αυτό, παραλλαγή ενός γάμου Βλάχων, φέρνει στο προσκήνιο και στο νου του θεατή τη σχέση του με τα πανάρχαια λατρευτικά έθιμα της Διονυσιακής θρησκείας, στην καταγωγή των «Βλάχων», στη μεταφορά του εθίμου από τις βουνοκορφές της Πίνδου στην πόλη του Κάδμου και πολλά άλλα.
-Στην Πάτρα κατά τη διάρκεια του Πατρινού καρναβαλιού, εκατοντάδες Πατρινοί από το μεσημέρι της Τσικνοπέμπτης στήνουν ψησταριές σε κάθε σημείο της πόλης, ακόμα και έξω από τα καταστήματά τους. Τοπικά δρώμενα "ο γάμος της Γιαννούλας της κουλουρούς" και "τα Τριτάκεια του Λάζαρη". Λαϊκά και καρναβαλικά δρώμενα, μουσικές κομπανίες συμπληρώνουν τη βραδιά της άφθονης κατανάλωσης ψητού κρέατος και οινοποσίας.
-Στην παλαιά πόλη της Κέρκυρας τελούνται τα Κορφιάτικα Πετεγολέτσα ή πετεγόλια ή πετέγολα που δεν είναι άλλο από το γνωστότατο κουτσομπολιό και αποτελεί μέρος του Κερκυραϊκού Καρναβαλιού. Τα πετεγολέτσα πραγματοποιούνται το βράδυ της Τσικνοπέμπτης στις κεντρικές πλατείες ή τα στενά δρομάκια των διαφόρων χωριών της Κέρκυρας, με αποκορύφωμα τα πετεγολέτσα που παίζονται στην Πίνια που είναι τo κέντρο της παλιάς πόλης, κοντά στην τοποθεσία “Κουκουνάρα”. Σ' αυτήν συμμετέχουν και διάφορες νοικοκυρές από τα κοντινά σπίτια, στήνοντας ένα πραγματικό, πετεγουλιό - κουτσομπολιό, στα παράθυρα (φανέστρες) των σπιτιών τους με ξεκαρδιστικές ιστορίες βγαίνουν στη φόρα όλα τα άπλυτα των υποτιθεμένων πού έπεσαν σε διάφορα παραπτώματα, καυτηριάζοντας διαχρονικούς τύπους ανθρώπων και καταστάσεων.
-Στην Κοζάνη την Τσικνοπέμπτη γίνεται η επίσημη έναρξη της αποκριάς στην κεντική πλατεία ενώ ανάβει και ο πρώτος φανός σε μία από τις γειτονιές της πόλης. Ο φανός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Κοζανίτικης αποκριάτικης παράδοσης. Πρόκειται για εορταστική πυρρά σε κεντρικά σταυροδρόμια και γειτονιές της Κοζάνης όπου οι συμμετέχοντες χορέβουν γύρω της με τη συνοδεία τοπικού κρασιού και Κοζανίτικου κιχιού.
-Στις αλάνες των Σερρών ανάβονται μεγάλες φωτιές, στις οποίες αφού ψήσουν το κρέας, πηδούν από πάνω τους. Τέλος κάποιος από την παρέα με χιούμορ αναλαμβάνει τα «προξενιά», ανακατεύοντας ταυτόχρονα τα κάρβουνα με ένα ξύλο.
-Στην Ιο, το βράδυ της Τσικνοπέμπτης μασκαράδες ζωσμένοι με κουδούνια προβάτων διασχίζουν τη Χώρα και επισκέπτονται σπίτια και καταστήματα.
-Στην Κομοτηνή καψαλίζουν μια κότα που πρόκειται να φαγωθεί την επόμενη Κυριακή (της Απόκρεω). Αυτήν την ημέρα τα αρραβωνιασμένα ζευγάρια ανταλλάσσουν δώρα φαγώσιμα. Ο αρραβωνιαστικός στέλνει στην αρραβωνιαστικιά του μια κότα, τον κούρκο, και εκείνη στέλνει μπακλαβά και μια κότα γεμιστή. Όλα αυτά πραγματοποιούν την παροιμία πως ο «έρωτας περνάει από το στομάχι».
Επιμέλεια: Γλυκερία Ξιφοκώστα